Ondergronds ruimtegebruik

De onderstaande presentatie uit 1999 gaat over ondergronds ruimtegebruik. Voor- en nadelen worden aan de hand van voorbeelden uit Nederland en de Verenigde Staten toegelicht. Hieronder is de uitgeschreven tekst van de presentatie beschikbaar.

Inleiding

Met deze presentatie wil ik jullie graag informeren over intensief ruimtegebruik, en dan vooral over ondergronds bouwen, in de Verenigde Staten en Nederland. Aangezien intensief ruimtegebruik hoog op de agenda staat bij VROM zullen vooral planologen hier in de komende jaren veel mee te maken krijgen. aangezien ikzelf voor planologie gekozen heb zal het voornamelijk over de planologische kant gaan, maar ik zal ook een paar voorbeelden geven waarmee verkeerskundigen en logistici te maken kunnen krijgen. Ik zal de volgende punten behandelen: ‘Waarom wil men ondergronds bouwen?’, ‘Wat zijn voor- en nadelen van intensief ruimtegebruik?’, ‘Psychologische aspecten’, ‘Enkele voorbeelden van ondergronds bouwen’ en tot slot ‘De toekomst van intensief ruimtegebruik’.

Waarom ondergronds bouwen?

In de VS zijn er twee belangrijke redenen om ondergronds te bouwen. Als eerste het klimaat: de koude winters en/of de hete zomers zijn ondergronds nauwelijks merkbaar. Ook vindt men in de VS dat een stad op een klein grondgebied veel moet kunnen bieden. Door ondergronds te bouwen kan er een unieke ruimtelijke kwaliteit worden gemaakt. Ook in Nederland wordt ruimtelijke kwaliteit, dit betekend dat de omgeving praktisch, mooi en degelijk moet zijn, heel belangrijk gevonden. Op het NS-Station in Wijchen bijvoorbeeld word op het moment een ondergrondse fietsstalling gebouwd. Hierdoor kunnen de fietsen in lagen worden gestald waardoor er minder ruimte voor de stalling nodig is. Op deze manier valt de fietsenstalling veel minder op. De bevolkingsdichtheid is, in tegenstelling tot wat je misschien zou verwachten, geen reden om ondergronds te bouwen. Slechts 10% van de ruimte in Nederland wordt gebruikt voor bewoning, terwijl het landbouwgebruik de komende jaren zal gaan afnemen. Aan ruimte is in Nederland dan ook absoluut geen gebrek.

Voordelen van intensief ruimtegebruik.

Een voordeel van ondergronds bouwen is dat je door functies als parkeren, infrastructuur en bedrijventerreinen onder de grond te maken de ruimtelijke kwaliteit van een gebied op een hoger niveau kunt brengen. Deze functies zijn dan uit het zicht, en er komt ruimte vrij voor bijvoorbeeld natuurgebieden of parken. In de VS is er een voorbeeld van een museum dat ondergronds werd aangelegd om een historische tuin bij het Smithsonian Castle te kunnen behouden. De licht- en luchtroosters van het museum zijn in de stijl van de tuin gemaakt. Door intensief ruimtegebruik kunnen steden compacter worden waardoor meer functies in de stad zullen komen en/of blijven. Als een functie bijvoorbeeld een verzorgingsgebied van 5 km rond de vestigingsplaats heeft is het draagvlak natuurlijk groter als er door intensief ruimtegebruik meer mensen in die straal van 5 kilometer kunnen wonen. Ook heeft men onder de grond minder last van het klimaat. Dit laatste is vooral een groot voordeel in landen met heel extreme weersomstandigheden. Ten vierde kunnen planologen door ondergronds te gaan meer rekening houden met de wensen van logistici. In Alphen aan de Rijn bijvoorbeeld is een plan voor een enorm kaaspakhuis. Door een hoogte van 30 meter is het mogelijk om een robotgestuurd logistiek systeem toe te passen. Omdat het gebouw in hoogte bij de omliggende bebouwing moet passen gaat met 15 meter de diepte in. Verkeerkundigen kunnen baat hebben bij ondergronds bouwen als er infrastructuur door een natuurgebied moet worden aangelegd zoals de tunnels voor de HSL in het groene hart.

Nadelen van intensief ruimtegebruik.

Een groot nadeel van ondergronds bouwen zijn de kosten. Het is zeer duur om ondergronds te gaan bouwen. Daarom zal bij elk project moeten worden gekeken of het echt toegevoegde waarde brengt als het ondergronds wordt uitgevoerd. Ook is het soms erg moeilijk om ondergronds te bouwen op een manier zodat de bebouwing aantrekkelijk wordt. Ook is het moeilijk om ervoor te zorgen dat mensen zich veilig voelen.

Psychologische aspecten van ondergronds bouwen.

Het zijn dus vooral psychologische aspecten die ervoor zorgen dat het heel moeilijk is om ondergronds aantrekkelijk te kunnen bouwen. In veel projecten wordt geprobeerd om refereren aan de bovengrondse wereld. Dit doet men door gebruik te maken van spiegels, lichtbronnen, tv-schermen en diaprojecties. Hiermee kan daglicht en visueel contact met de buitenwereld worden verkregen. Door gebruik te maken van lichtbronnen met een bepaalde intensiteit en kleurenspectrum kun je ondergronds daglicht nabootsen. Ook planten, geluid en geur(om geur binnen te laten worden luchtroosters gebruikt) zijn bruikbaar om aan de bovengrondse wereld te refereren. Het gebruik van lange zichtlijnen zijn belangrijk voor mensen om zich veiliger te voelen. De lange zichtlijnen gaan claustrofobische gevoelens tegen. Als laatste punt is ‘vrolijk bouwen’ heel belangrijk. Door bepaalde matrealen en vormen te gebruiken kan de bebouwing vrolijker gemaakt worden. Kunst, licht en lucht zijn hierbij belangrijke instrumenten.

Enkele voorbeelden van intensief ruimtegebruik.

The Post office Square in Boston is een plein midden in het financiële centrum van de stad. Rond het plein staan kantoren van 15 tot 35 verdiepingen. Vroeger was er een bovengrondse parkeergarage op het plein. Toen deze garage verouderd bleek dacht men eraan om de parkeergarage ondergronds aan te leggen. Boven de 6 lagen diepe parkeergarage werd vervolgens een park aangelegd. Licht en luchtrooster zijn zorgvuldig tussen de struiken weggewerkt. De ruimtelijke kwaliteit, en daarmee ook de waarde van de omliggende bebouwing zijn met de komst van het park flink gestegen. Door deze waardestijging en de opbrengsten van de parkeergarage kan men de totale investeringen binnen 30 jaar terugverdienen.

Een ander voorbeeld is the underground city in Montreal. Dit is een groot ondergronds complex winkelcentrum met aansluiting op een metrostation en kantoren. Het winkelcentrum is ondergronds aangelegd vanwege de koude winters, en omdat de aansluiting met andere ondergrondse projecten elders succesvol is gebleken.

Ook in Nederland zijn verschillende voorbeelden van ondergronds bouwen. Eén daarvan is de koopgoot in Rotterdam. Hierbij zijn verschillende winkels ondergronds gesitueerd. Hierdoor wordt de bereikbaarheid van het centrum vergroot. Ook wordt het centrum aantrekkelijker, waardoor het meer ruimtelijke kwaliteit krijgt.

Een ander Nederlands voorbeeld is een parkeergarage in Delft. Bij deze parkeergarage maakt men gebruik van een Paternostersysteem. Auto’s verdwijnen zo automatisch uit het zicht de grond in. Het project heet dan ook ‘Auto(matisch) weg’. Ook bij dit voorbeeld zijn het verhogen van de ruimtelijke kwaliteit en ruimtebesparing belangrijke punten.

Toekomst van intensief ruimtegebruik(afsluiting)

Het ministerie van Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening en Milieu wil in Nederland het ondergronds bouwen stimuleren. Men wil echter wel selectief en doelgericht gebruik maken van ondergronds ruimtegebruik. Dit betekent dat ondergrondse projecten alleen uitgevoerd als er goede redenen zijn om het project ondergronds uit te voeren. Voor het stimuleren van ondergronds ruimtegebruik heeft VROM een speciale stichting opgericht: De STIR. Dit betekent: Stichting Intensief Ruimtegebruik. Deze stichting heeft als doel om te stimuleren dat de beschikbare schaarse ruimte intensiever wordt gebruikt, zodat daarmee de ruimtelijke kwaliteit omhoog gaat. Op het moment zijn er volop ideeën voor ondergronds bouwen, de psychologische aspecten blijven er echter voor zorgen dat het moeilijk blijft om aantrekkelijke projecten te realiseren. Concluderend kan ik zeggen dat ondergronds wonen zeker tot 2030 nog weinig zal voorkomen. Maar op plaatsen waar het kan en bijdraagt aan ruimtelijke kwaliteit zal ondergronds bouwen een steeds vaker voorkomend verschijnsel worden.

Ritske Dankert hield deze presentatie in 1999.

Ondergronds ruimtegebruik