De centra van dorpen en steden staan onder druk. Daar waar economische krimp, schaalvergroting, digitalisering en demografische krimp bij elkaar komen zijn de gevolgen het heftigste. Voorzieningen en inwoners trekken weg en slaan een gat in het midden van een kern.
Donutdorpen en –steden
Kernen zonder functionerend centrum zijn als een donut. In de buitenring wordt gewoond en geleefd, maar in het midden zit een gat. Dat mensen en voorzieningen uit het centrum wegtrekken heeft te maken met een combinatie van factoren. Winkels en andere voorzieningen gaan weg vanwege schaalvergroting en concurrentie van webwinkels. Ook de gevolgen van de economische crisis zijn hier merkbaar. Bewoners vertrekken omdat de nieuwbouw aan de rand van het dorp groter, comfortabeler en energiezuiniger is dan de historische bebouwing van het centrum.
Het belang van het centrum
Op dorpsplein en de marktpleinen in de stad ontmoeten mensen elkaar. Dat was niet alleen vroeger zo, maar ook vandaag nog. Niet alleen de inwoners van een dorp of stad komen elkaar hier tegen, maar ook verleden en toekomst ontmoeten elkaar hier. Het is de plek waar toeristen als eerste naar toe gaan, en waar het doorgaand verkeer een eerste indruk van het dorp krijgt. Om nog maar te zwijgen van de praktische bezwaren als gevolg van een niet functionerend centrum. Genoeg reden dus om aandacht te hebben voor het functioneren van centra, ook in krimpende dorpen en steden.
Voorbeeld Wittenberge
Een mooi voorbeeld van een donutkern is het Oost-Duitse stadje Wittenberge. Na de val van de muur in 1989 begon daar de bevolkingskrimp. Voornamelijk omdat jongeren naar het westen trokken. Mede omdat de binnenstad in de DDR-tijd was verwaarloosd ten faveure van moderne woningbouw in de buitenwijken sloeg de krimp al snel neer in de binnenstad. Om de binnenstad nieuw leven in te blazen deed de stad drie dingen. In de eerste plaats kwam er subsidie voor het kopen en verbouwen van woningen in de binnenstad. Een belangrijke succesfactor was daarnaast dat mensen praktische hulp kregen bij hun koop- en verbouwavontuur. Tot slot ging de stad met landschapsarchitecten aan de slag om niet functionerende delen van de binnenstad op relatief goedkope wijze weer compact en prettig te maken.
Oplossingen voor Nederlandse krimpdorpen
Voor de Nederlandse krimpdorpen is minder geld beschikbaar dan destijds voor de krimpende steden in het oosten van Duitsland. We zullen het dus vooral van kleinschalige initiatieven moeten hebben. Dat is in eerste instantie een zaak van particulieren en bedrijven met een goed idee. Maar ook van de overheid mag een proactieve opstelling worden verwacht. Maak het bijvoorbeeld gemakkelijker om woningen samen te voegen, zodat achter historische gevels ruime en moderne woningen kunnen ontstaan. En wacht vooral niet tot de volgende winkel vertrekt, maar neem het initiatief en kijk samen met eigenaren, bewoners en creatieve geesten naar nieuwe gebruiksmogelijkheden voor leegstaande panden.
